در سال جدید کم‌تر پلاستیک مصرف کنیم
یک کیسه پلاستیکی در طبیعت بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان نیاز دارد تا تجزیه شود. بدیهی است که مشارکت آحاد جامعه برای کاهش هر چه بیش‌تر تولید و مصرف پلاستیک و ظروف یک‌بار مصرف پلاستیکی لازم است. بدیهی است که در این مورد نیز همت همگانی می‌تواند نقش به سزایی در بهبود وضعیت محیط‌زیست کشورمان داشته باشد.
متاسفانه آمار جهانی تولید پلاستیک نگران‌کننده است. روزنامه شرق در یکی از تازه‌ترین گزارش‌های خود اعلام کرده که ایران یکی از ۱۰ کشور نخست دنیا در زمینه مصرف پلاستیک است و هر شهروند تهرانی به طور متوسط روزانه ۳ نایلون پلاستیکی را وارد چرخه محیط می‌کند.
در ایران آمارها حاکی از تولید سالانه ۱۷۷ هزار تن پلاستیک می‌باشد. لازم به ذکر است که حدود ۴ درصد از تولید نفت در جهان صرف تولید مواد پلاستیکی میشود یعنی تولید پلاستیک در جهان مصرف حدودا ۶۰ تا ۱۰۰ میلیون بشکه نفت در هر سال را به دنبال دارد.
بریتانیا به عنوان یک کشور صنعتی، سالانه ۳ میلیون تن پلاستیک دورریز تولید می‌کند که ۵۶ درصد آن منحصر به صنعت بسته‌بندی این کشور است. از سوی دیگر آمارها حاکی از آن است که در کشورهای اروپای غربی مصرف پلاستیک هر ساله ۴ درصد افزایش پیدا می‌کند چنانچه هماکنون آمار تولید پلاستیک در اروپا نسبت به ۵۰ سال گذشته در حدود ۲۰ برابر شده است.
در حال حاضر بطری‌های آب معدنی از جمله مهم‌ترین چالش‌های مصرف پلاستیک در کشور ما هستند.
تولید پلاستیک در کشور چین نیز فاجعه‌بار است. سرانه مصرف پلاستیک در این کشور هماکنون در حدود ۴۸.۵ پاوند می‌باشد در حالی که متوسط کل سرانه جهانی ۵۵ پاوند گزارش شده است. ارزش تولید پلاستیک چینی در سال ۲۰۱۲ میلادی به رقمی نزدیک به ۵۳.۴ میلیارد دلار رسید و این در حالی است که بازار این محصول را عمدتا کشورهای اروپایی، ایالات متحده آمریکا، ژاپن و کشورهای آسیایی تشکیل میدهند.
پلاستیک معضل دریاها و اقیانوس‌ها
مدت‌هاست که دانشمندان هشدار میدهند پلاستیک به شکل معضلی غیرقابل‌مهار در دریاها و اقیانوس‌ها رخنمایی می‌کند. اقیانوس آرام از این منظر فاجعه‌ای به تمام معناست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بخش مرکزی شمال اقیانوس آرام در حدفاصل ۱۳۵ تا ۱۵۵ درجه غربی و ۳۵ تا ۴۲ درجه شمالی، محدوده‌ای از پلاستیک وجود دارد که از آن تحت عنوان «گرداب زباله اقیانوس آرام» یاد میشود.
این گرداب عظیم نخستین بار توسط دریانوردی به نام چارلز مور (Charles Moore) کشف شد. وی و خدمه کشتیاش که در یک مسابقه قایق‌رانی شرکت کرده بودند، ناگهان با حجم عظیمی از زباله مواجه می‌شوند. تحقیقات آتی نشان داد که این وصله ناجور حاصل انباشت میلیون‌ها تن زباله‌ای است که در طی سالیان سال به دریاها و اقیانوس‌ها سرریز شده است. هاوایی و ایالت کالیفرنیای آمریکا نزدیک‌ترین زیستگاه‌های انسانی به این گرداب پلاستیکی هستند.
پلاستیک جان بسیاری از پرندگان آبزی را تهدید می‌کند. عکس از سواحل فریدون‌کنار
بیماری پلاستیک
واقعیت این است که پلاستیک با قدرت تمام دنیای ما را تسخیر کرده است. بسیاری از وسایلی که ما روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، از جنس پلاستیک هستند از تلفن‌های همراه گرفته تا کامپیوترها، کلاه‌های ایمنی، کیسه سرم‌های دارویی، ظروف غذایی یک بار مصرف، پوشش بسیاری از وسایل برقی همگی از جنس پلاستیک هستند.
درست است که پلاستیک زندگی ما را از جهاتی ساده‌تر کرده اما تاثیر حضور مواد سمی آن‌ها در طبیعت جدی است. سالانه هزاران ماهی، پرنده، خزنده و پستاندار تنها به دلیل حضور ناخواسته پلاستیک در محیط زندگی‌شان نابود می‌شوند. بسیاری از پرندگان عادت دارند که به درب‌های پلاستیکی نوک می‌زنند. اگر درب پلاستیکی وارد نوک تیز پرنده شود، آن پرنده از نعمت خوردن غذا محروم خواهد شد.
تعداد موجودات آبزی که به دلیل پیچیدن پلاستیک به دور باله‌ها و گردن‌شان زجر می کشند، کم نیست. شاید زمان آن رسیده که کمی بیش‌تر مسوولیت‌پذیر باشیم.
پلاستیک‌هایی که ما روزانه با آن‌ها سر و کار داریم، ترکیبات یکسانی ندارند . به عنوان مثال صفحه کلید و محفظه اصلی کامپیوتر از جنس ای. بی. اس، لوله‌های پلاستیکی خودکارهای معمولی از جنس پلی پروپیلن، لنزهای چشمی از جنس پلی‌کربنات، کابل‌های مهارکننده پلاستیکی و شانه‌ها از جنس نایلون، قاشق و چنگال‌های یک بار مصرف از جنس استیرن و پوشش ابزارهای اولیه نظیر چهارسو و … از جنس استات سلولز می‌باشند.
ترکیبات اولیه و سمی پلاستیک‌ها عبارتند از اتیلن اکسید، هیدروکربن‌های سمی و قابل اشتعال و در نهایت بنزن. پلاستیک در حین تجزیه معمولا مواد سمی و خطرناکی همچون پلی استرین، بیسفنول آ و استیرن تریمر را وارد محیط می‌کند. بیسفنول آ ماده خطرناکی است که بر توان باروری موجودات زنده تاثیر منفی دارد.
استیرن تیمر میزان ترشح غده تیروئید را افزایش می‌دهد و در نهایت پلی استیرن هم برای ریه‌ها مضر است. شواهد حاکی از آن است که مواد شیمیایی که به پلاستیک افزوده می‌شوند، توسط بدن انسان جذب می‌شوند. برخی از این ترکیبات باعث تغییرات هورمونی می‌شوند و برخی دیگر به صورت غیرمستقیم سلامت انسان‌ها را تحت الشعاع قرار میدهند.
تحقیقات نشان می‌دهد که مواد شیمیایی که به پلاستیک افزوده می‌شوند، توسط بدن انسان جذب می‌شوند.
بلعیده شدن پلاستیک توسط موجوداتی که بر هر شکل منبع غذایی انسان هستند، می‌تواند بر سلامت انسان‌ها نیز تاثیرگذار باشد. بسیاری از مواد شیمیایی پلاستیک‌ها مانند فتالات‌ها بعد از ورود به بدن به سرعت از آن خارج می‌شوند اما تاثیری که بر جا می‌گذارند، در طولانی مدت اثرش را نشان خواهد داد.
فتالات‌ها بیش‌تر در صنایعی همچون کاغذهای دیواری، بسته‌بندی مواد غذایی و تولید ابزارهای پلاستیکی پزشکی تولید می‌شوند. آزمایشات نشان می‌دهد که از هر ۱۰ کودک، ۸ تای آن‌ها مقادیر قابل توجهی از فتالات‌های سمی را در بدن خود دارند. از آن جا که این مواد اثر خود را در بلند مدت نشان میدهند لذا اغلب آن طور که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرند.
خطرات بهداشتی و بیماری‌های ناشی از عدم کنترل زباله
مضرات بهداشتی حاصل از عدم کنترل زباله‌های شهری و عکس‌العمل‌های سوء آن در جوامع بشری، بخش مهمی از بیماری‌ها را به خود اختصاص داده است. وجود مواد غذایی، پناهگاه‌های مناسب، رطوبت و شرایط مساعد در زباله‌های انسانی امکان سریع تکثیر و رشد حشرات و موجودات موذی را فراهم می‌سازد؛ که البته مقابله با آن‌ها اغلب بسیار مشکل است.
تکیه بر شعار بهداشت قبل از درمان نویدبخش ضرورت پیشگیری است. مصرف پلاستیک به علت سبکی وزن و عدم شکستگی بسیار رایج است و به ندرت در اثر تجزیه بیولوژیکی و شیمیایی از بین می‌رود. پلاستیک‌ها یکی از منابع عمده ایجاد زباله هستند. در آمریکا سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن پلاستیک تهیه میشود که مقدار بسیار کمی از آن مورد استفاده مجدد قرار گرفته و بازیافت میشود.
هم‌جواری بافت‌های تاریخی شهر یزد با یک سایت دفع نخاله
معضلات بازیافت پلاستیک
علت عدم امکان بازیافت اصولی پلاستیک‌ها، تنوع آن‌ها است. هر روزه صدها نوع پلاستیک مورد استفاده اولیه قرار می‌گیرد. بسیاری از مواد پلاستیکی از نظر شیمیایی ناسازگار هستند و دارای این قابلیت نیستند که به سادگی ذوب شده و به مواد دیگری تبدیل شوند که در ساخت دارای قدرت و اعتبار کافی باشند.
ضمنا بازیافت مواد پلاستیکی برای بسته‌بندی مواد غذایی ممنوع است. با وجود این، جستجو برای راه‌های استفاده و بازیافت مجدد از پلاستیک‌های مستعمل خود یک برنامه تحقیقاتی است که با توجه به رشد مصرف پلاستیک در جهان اهمیت دارد.
مواد پلاستیکی از نظر بازیافت طبقه‌بندی شده و با خواص مختلف حرارتی تقسیم می‌شوند به عنوان مثال ترمو پلاستیک‌ها تک زنجیره و از پلیمرهای ناپیوسته مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی‌وینیل کلراید و پلی‌استر تشکیل شده‌اند. از این مواد معمولا پلاستیک‌های نرم (بطری‌های فشارپذیر، گلدان‌های اسفنجی، پرده‌های روشن و …) و یا فیلم و ورقه‌های پلاستیکی ساخته میشود.
حضور شاخص پلاستیک در بسیاری از پارک‌های ملی دنیا هماکنون به یک دغدغه جدی تبدیل شده است.
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، بر اساس قوانین بهداشتی ساخت ظروف غذا یا نوشابه از پلاستیک‌های بازیافت‌شده ممنوع است. نوع دیگر پلاستیک‌ها ترموست پلیمر نامیده می‌شوند. این دسته از پلاستیک‌ها دارای شبکه‌های مولکولی متصل به یکدیگر بوده و پلاستیک‌های سخت را تشکیل میدهند که قابلیت ذوب ندارند. چند نوع از این پلاستیک‌ها عبارتند از پلیمرهای اوره، اکریلیک، فئولیک واپوکسی که این مواد در فایبرگلاس، روکش‌های سخت و قطعات مکانیکی پلکسی گلاس به کار برده می‌شوند. شایان ذکر است که این نوع پلاستیک‌ها نه قابل سوخت هستند و نه قابل بازیافت بنابراین دفن دائم آن‌ها تنها راه محوشان به شمار می‌رود.
متاسفانه ازدیاد مصرف پلاستیک در ۲۰ ساله اخیر به طور فزاینده‌ای در جهان محسوس بوده است که علت آن توسعه صنایع پتروشیمی و نفت می‌باشد. پلاستیک موجود در زباله با توجه به صنایع موجود در مناطق و کشورهای مختلف بسیار متفاوت است.
در ایران سالیانه مقادیر زیادی لوازم پلاستیکی تولید میشود. میزان پلاستیک‌های تجاری مصرف شده در کشور در سال ۱۳۶۵ بالغ بر ۲۲۰ هزار تن بوده است. اما بر اساس مطالعات انجام شده و با توجه به روند رشد مصرف پلاستیک در سال ۱۳۷۵ تقریبا ۸۵۰ هزار تن پلاستیک تجاری مصرف شد. از این میزان هر ساله حدود ۳۰ الی ۵۰ درصد ضایعات وارد زباله‌های شهری میشود که از نظر اقتصادی واجد اهمیت زیادی است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر کیلو پلاستیک بازیافتی از آغاز خرید تا انتهای فروش ۴۰ درصد اضافه بها دارد که موجب توسعه شغل جداسازی پلاستیک از زباله گردیده و توسعه کارگاه‌های غیرمجاز را به دنبال داشته است.
بسیاری از حیوانات در برابر زباله‌هایی که ما در طبیعت رها می‌کنیم، آسیب‌پذیر هستند. قوطی خالی کنسرو یا ظروف پلاستیکی در برهه کنونی به خطری جدی برای سلامت حیوانات تبدیل شده‌اند.
مسوولیت ما در قبال آیندگان
یک تحول دیگر در زمینه‌ی اخلاق زیست‌محیطی به وظایف ما در قبال آیندگان برمی‌گردد. گرچه اغلب ما گاه گداری به آینده و نسل‌های بعد می‌اندیشیم، اما این سوال مرتب اهمیت و تقدم بیش‌تری پیدا می‌کند زیرا می‌دانیم که محیط‌زیست در اثر فن‌آوری جدید به روش‌هایی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد که صدها و هزاران سال دوام خواهد داشت و هماکنون انسان موادی مانند پلاستیک تولید می‌کند که تا سالیان سال تجزیه نخواهد شد.
فراموش نکنید که هوا، غبار، آب و غذا می‌توانند به راحتی ما را در معرض مواد شیمیایی موجود در پلاستیک‌ها قرار دهند. دفن پلاستیک لزوما به معنای محو شدن و یا نابودی این مواد سمی نیست بلکه بالعکس آن‌ها را وارد زنجیره غذایی و آب‌های زیرزمینی خواهد کرد.
جالب است که بدانید بیش‌تر از یک میلیارد تن پلاستیک دور انداخته شده از دهه ۱۹۵۰ میلادی هنوز از بین نرفته و احتمالا تا صدها سال بعد هم در طبیعت باقی خواهند ماند. تجدیدنظر بسیاری از ما در مصرف پلاستیک می‌تواند راه‌حل بحرانی باشد که نسل‌های آینده قطعا مجبور هستند به طور جدی با آن دست و پنجه نرم کنند.
شایان ذکر است که در اصل ۵۰ قانون اساسی آمده:«در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»
یک فیلسوف اخلاق زیست‌محیطی می‌گوید: «همراه با رشد بینش و آینده‌نگری، مسوولیت اخلاقی ما نیز سنگین‌تر میشود.» برای ارزش‌گذاری بر آن چه که نسبت به محیط‌زیست خود روا می‌داریم باید ابتدا دانست که ما واقعا با محیط‌زیست خود چه می‌کنیم.
عکس۸ – «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.» اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
حل گام به گام مشکلات
مطالعات محیط‌زیست دو نکته را روشن ساخته است؛ نخست این که در محیط‌زیست همه‌چیز با یکدیگر مرتبط است، دوم این که همواره حدی وجود دارد. از آن جا که نه فقط در محیط زیست بلکه در همه عرصه‌ها محدودیت هست بنابراین نمی‌توان تمام مشکلات را فورا حل کرد. به علاوه هر کوششی که برای حل مشکلی صورت می‌گیرد، چه خوب و چه بد، بر دیگر مشکلات تاثیر می‌گذارد.
شاید بتوان از این بهم پیوستگی زیست‌محیطی بدین نحو بهره برد که با حل برخی از مشکلات بتوان دیگر مشکلات را تخفیف داد. اگر مراقبت کافی به عمل آید، می‌توان با بهبود یک مشکل از تشدید سایر مشکلات نیز جلوگیری کرد.
منابع : plasticisrubbish – businessvibes – environmentalhealthnews – dragonjewelinc –slideshare
